Założenia ustawy Prawo o szko

Założenia ustawy "Prawo o szkolnictwie wyższym"

Całokształt problematyki szkolnictwa wyższego regulują obecnie cztery podstawowe ustawy, tj. ustawa o szkolnictwie wyższym z 12 września 1990 r., ustawa o tytule naukowym i stopniach naukowych z tej samej daty, ustawa o wyższych szkołach zawodowych z 26 czerwca 1997 r. oraz ustawa o pożyczkach i kredytach studenckich z 17 lipca 1998 r.

W opinii środowisk akademickich ustawa o szkolnictwie wyższym, uchwalona u progu przemian ustrojowych, gospodarczych i społecznych wymaga już szeregu zmian i jej dostosowania do procesów zachodzących w tym obszarze, jak również uwzględniających nasze aspiracje do członkostwa w Unii Europejskiej.

Podstawowym założeniem programu reformy szkolnictwa wyższego jest jego integracja i konsolidacja, a także stworzenie mechanizmów oceny jakości kształcenia, w sytuacji gwałtownego rozwoju ofert edukacyjnych, zarówno publicznych jak i niepublicznych szkół wyższych.

Nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym jest przygotowywana w oparciu o założenia wypracowane w toku kilkuletniej dyskusji w środowisku akademickim.

Uznając, że w systemie szkolnictwa wyższego zasadniczą rolę odgrywają publiczne uczelnie akademickie, centralne miejsce w projekcie zajmuje status uczelni publicznej. Status uczelni niepublicznej (jak i publicznej zawodowej) określono w takim zakresie, w jakim uzasadnia to ich odrębność, bez ujmowania ich problematyki w osobnych rozdziałach.

Główne założenia ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym to:

Dostosowanie zasad działania uczelni, ich zadań i uprawnień do wymagań Konstytucji, w sposób zgodny z rolą szkolnictwa wyższego w systemie edukacji narodowej i nauki oraz tradycją akademicką,

Objęcie jednolitym systemem wszystkich uczelni cywilnych: publicznych i niepublicznych, akademickich i zawodowych oraz podporządkowanie ich nadzorowi ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego.

Oznaczać to będzie odejście, od ukształtowanego w latach 50-tych systemu podległości uczelni medycznych, artystycznych, morskich i wychowania fizycznego resortom merytorycznym.

Utrzymany zostanie nadal wyjątek dla uczelni podległych Ministrom Obrony Narodowej oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zakłada się jednak wprowadzenie jak największej liczby wspólnych rozwiązań, łączących uczelnie cywilne oraz uczelnie wojskowe. W odniesieniu do uczelni wojskowych oznacza to wprowadzenie możliwości uzyskania przez absolwentów stopni cywilnych, dających możliwość zatrudnienia poza strukturami wojskowymi.

Zgodnie z dotychczasowymi zasadami ustawa będzie miała zastosowanie do Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zakres stosowania ustawy do innych uczelni kościelnych określi umowa między Rządem a Episkopatem. Umowa ta zakłada stosowanie, w szerokim zakresie, przepisów ustawy do uczelni kościelnych.

Uczelnie niepubliczne, jako jeden z segmentów systemu szkolnictwa wyższego, tworzone będą jako uczelnie zawodowe (z możliwością uzyskania pełnych praw akademickich) i zakładane na podstawie zezwolenia ministra. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego, udzielając zezwolenia bierze pod uwagę również interes publiczny i dobro szkolnictwa wyższego. Uczelnie te podlegają nadzorowi ministra i na zasadach przewidzianych w ustawie mogą mieć swoją reprezentację w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego.

Utworzenie niezależnego od administracji państwowej organu społeczności akademickiej, tj. Akademickiego Komitetu Akredytacyjnego i stworzenie powszechnego systemu akredytacji oraz kontroli jakości kształcenia we wszystkich uczelniach.

Potrzeba powołania takiego systemu wynika m.in. z:

trzykrotnego wzrostu liczby studentów i obaw o brak możliwości zapewnienia właściwych warunków studiowania,

nierównoważności oferowanego wykształcenia, występującej szczególnie ostro przypadku nadmiernie rozwiniętych studiów zaocznych,

żywiołowego procesu powstawania uczelni niepaństwowych,

nadmiernego wzrostu w uczelniach państwowych odpłatnych form studiów kosztem podstawowej formy studiów dziennych,

podejmowania przez kadrę nauczającą zatrudnienia jednocześnie w kilku uczelniach, wynikającego głównie z niskiego poziomu wynagrodzeń.

Istotne znaczenie będzie miało także podporządkowanie uczelni niepaństwowych zasadom powszechnej akredytacji.

Proponuje się również włączenie do Akademickiego Komitetu Akredytacyjnego zadań, które obecnie pozostają w kompetencji Centralnej Komisji do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych, co oznacza skoncentrowanie w jednym organie wszystkich uprawnień akredytacyjnych, zapewniających wysoki poziom nauczania i badań naukowych.

Wzmocnienie autonomii uczelni, przez jasne określenie relacji ich organów z organami administracji państwowej.

Zasada autonomii została zagwarantowana w Konstytucji. Konieczne jest jednak jej skonkretyzowanie i jednoznaczne sprecyzowanie zakresu nadzoru Ministra Edukacji Narodowej nad uczelniami.

Zgodnie z zasadą autonomii rozszerzony zostanie zakres regulacji wewnętrznych uczelni.

Wzmocnieniu roli rektora i poszerzeniu jego kompetencji służyć będzie wydłużona do 5 lat kadencja wszystkich organów jednoosobowych i kolegialnych uczelni. Nowym stanowiskiem w administracji uczelni będzie stanowisko kanclerza, odpowiedzialnego za politykę gospodarczą uczelni, powoływanego i odwoływanego na wniosek rektora.

Zakłada się zmianę zakresu kompetencji Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Po przejęciu przez Akademicki Komitet Akredytacyjny dotychczasowych kompetencji akredytacyjnych - Rada Główna będzie najwyższym organem przedstawicielskim społeczności akademickiej, mającym rzeczywisty wpływ na politykę organów władzy i administracji państwowej w zakresie szkolnictwa wyższego.

W zakresie finansowania gospodarki uczelni utrzymano dotychczasową generalną zasadę, że uczelnie publiczne finansowane są poprzez system dotacji z budżetu państwa i budżetów samorządowych oraz przychodów własnych, których istotnym elementem są przychody ze świadczonych usług edukacyjnych.

Poprzez system dotacji budżetowych zasilanie finansowe uczelni publicznej dotyczyć będzie dotowania zadań związanych z: działalnością dydaktyczną i kształceniem kadr naukowych oraz utrzymaniem uczelni; bezzwrotnej pomocy stypendialnej dla studentów, dotyczącej stypendiów za wybitne wyniki w nauce.

W zakresie działalności inwestycyjnej przewiduje się dotacyjne dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, zarówno budowlanych jak i o charakterze środków trwałych. Przewiduje się ponadto odejście od limitowania poziomu wynagrodzeń.

W celu realizacji wymagań konstytucyjnych zakłada się możliwość dofinansowywania uczelni niepublicznych, zwłaszcza w zakresie zadań edukacyjnych.

Finansowanie z budżetu państwa działalności naukowej i badawczej pozostanie na dotychczasowych zasadach.

7. W zakresie studiów i spraw studenckich proponuje się:

wprowadzenie 3-stopniowych studiów wyższych, tj. licencjackich lub inżynierskich, magisterskich prowadzonych jako studia jednolite lub uzupełniające oraz studiów doktoranckich. Oznacza to, że studia doktoranckie będą prowadzone wyłącznie przez uprawnione jednostki uczelni. Inne placówki naukowe będą mogły współdziałać z uczelniami w kształceniu kadr doktorskich;

zgodnie z wymogiem Konstytucji objęcie systemem pomocy materialnej studentów uczelni niepublicznych przy założeniu, że stypendia socjalne przyznaje zarząd powiatu, zgodnie z kryteriami określonymi przez radę powiatu, w ramach dotacji przyznanych na ten cel z budżetu państwa dla powiatu oraz środków własnych;

pozostawienie odpłatności za studia podyplomowe i kursy oraz za powtarzanie zajęć z powodu niezadowalających wyników w nauce. Jednocześnie proponuje się wprowadzenie powszechnej, zryczałtowanej odpłatności za weryfikację i certyfikację wiedzy i umiejętności zdobywanych przez studentów.

Pozwoli to na uzupełnianie środków z budżetu państwa środkami z opłat pobieranych od studentów, na co zezwala Konstytucja, dopuszczając ustawowe określenie niektórych usług edukacyjnych, świadczonych przez szkoły wyższe za odpłatnością.

8. Nowe rozwiązania w zakresie zatrudniania nauczycieli akademickich, umożliwiające uczelniom prowadzenie aktywnej polityki kadrowej.

Zakłada się podział nauczycieli akademickich na trzy grupy: pracowników naukowo-dydaktycznych, pracowników dydaktycznych oraz dyplomowanych pracowników bibliotecznych, dyplomowanych pracowników dokumentacji i informacji naukowej. W grupie pracowników naukowo-dydaktycznych proponuje się utrzymanie dotychczasowych stanowisk, tj. profesora zwyczajnego, profesora nadzwyczajnego, adiunkta i asystenta. Pracownicy dydaktyczni to: starszy wykładowca, wykładowca, lektor i instruktor.

W uczelniach zawodowych, tak jak obecnie, zatrudniani będą wyłącznie pracownicy dydaktyczni na stanowiskach: profesora, wykładowcy, asystenta, lektora i instruktora.

Mianowanie, jako podstawa nawiązania stosunku pracy, zostanie ograniczone do zatrudniania na stanowiskach profesora zwyczajnego dla osób posiadających tytuł profesora. Aktu mianowania dokonywać będzie rektor, co będzie oznaczać stabilizację zatrudniania w danej uczelni. Podstawą zatrudnienia na pozostałych stanowiskach nauczycieli akademickich będzie umowa o pracę. O okresie zatrudnienia decydować będzie zgodna wola stron, dająca możliwość uwzględnienia ich interesów i kwalifikacji.

Proponuje się również rezygnację z ustawowego określenia wymiaru pensum dydaktycznego i wprowadzenie zadaniowego czasu pracy. Zadania wynikające z obowiązków dydaktycznych, naukowych i organizacyjnych będą tak ustalone, aby nauczyciel akademicki mógł je wykonać w czasie nieprzekraczającym 30 godzin tygodniowo, przy czym nie mniej niż jedną trzecią tego czasu pracy powinien pozostawać do dyspozycji pracodawcy w siedzibie uczelni.

Zakłada się również wprowadzenie pojęcia podstawowe miejsce pracy, jako kryterium nabywania przez uczelnie uprawnień do prowadzenia danego kierunku studiów oraz nabywania uprawnień do nadawania stopni naukowych. Uniemożliwi to liczenie tej samej osoby w kilku uczelniach (jednostkach) ubiegających się o uzyskanie takich uprawnień.

Dla przeciwdziałania zjawiskom patologicznym, jakim jest wieloetatowość nauczycieli akademickich proponuje się wprowadzenie zasady uzyskiwania przez nauczycieli akademickich zgody na podejmowanie dodatkowego zatrudnienia. Zgodę będzie udzielał rektor według zasad przyjętych przez senat uczelni. Proponuje się również nowe zasady wynagradzania nauczycieli akademickich, polegające na ustawowej gwarancji minimalnego wynagrodzenia na poszczególnych stanowiskach i kreowaniu przez uczelnie własnych systemów wynagrodzeń, w zależności od posiadanych środków i przyjętych zasad polityki płacowej i zatrudnieniowej.

W zakresie awansu naukowego proponuje się:

utrzymanie uprawnień do nadawania stopni naukowych przez jednostki uczelni i inne placówki naukowe,

wprowadzenie stopni doktora i doktora habilitowanego sztuki w zakresie dyscyplin artystycznych, w miejsce dotychczasowych procedur kwalifikacyjnych I i II stopnia,

zwiększenie wymagań kadrowych przy ubieganiu się o uprawnienia do nadawania stopni naukowych,

rezygnację z obowiązku przedkładania odrębnej rozprawy w przewodzie habilitacyjnym, co oznacza położenie nacisku na całokształt dorobku naukowego i artystycznego, przy równoczesnej możliwości określenia przez Akademicki Komitet Akredytacyjny dziedzin i dyscyplin, w zakresie których może być wymagana rozprawa habilitacyjna,

wprowadzenie zasady przeprowadzania przewodów o tytuł profesora wyłącznie przez jednostki uczelni i położenie większego nacisku na osiągnięcia dydaktyczne kandydatów, których posiadanie będzie warunkiem koniecznym. Oznacza to, że pracownicy placówek naukowych będą mogli ubiegać się o tytuł, jednakże pod warunkiem posiadania dorobku dydaktycznego. Oceną byłby objęty cały dorobek naukowy, a nie wyłącznie uzyskany po habilitacji.

Powrót do spisu treści