Dydaktyka Informatyki: Historia komputerow - Słownik

Słownik

Informacje pochodzą ze strony: http://wiem.onet.pl/wiem/

Strona główna

Abakus, abak, proste liczydło. Prostokątna tablica z wyrytymi pionowymi rowkami. Kamyki w kolejnych rowkach oznaczały potęgi liczby dziesięć. Używany w starożytności przez Greków i Rzymian, a także do XVIII w. w Europie Zachodniej.

Abak lub abacus (łc. abacus z gr. ábaks, ábakos) staroż. pochodzący prawdopodobnie z Babilonu rodzaj liczydła; w czasach grecko-rzymskich w postaci tabliczki z przegrodami i kulkami.

Algebra Boole'a, algebra logiki, teoria działań algebraicznych na zbiorze dwuelementowym {0,1}, opracowana w roku 1854 przez angielskiego matematyka G. Boole'a dla potrzeb dowodzenia twierdzeń logicznych, obecnie szeroko stosowana

Ada, język programowania wysokiego poziomu, opracowany 1975-1981 na zamówienie Departamentu Obrony USA, spokrewniony z językiem Pascal. Przeznaczony do bezpośredniego sterowania procesami lub maszynami, np. samolotami wojskowymi, służy gł. do oprogramowywania systemów czasu rzeczywistego, pozwala na kontrolowanie procesów zachodzących jednocześnie. Nazwa języka pochodzi od imienia Ady Augusty Lovelace (1815-1852), córki G.G.N. Byrona, matematyczki współdziałającej z Ch. Babbage’em przy pracach nad pierwszą programowalną maszyną liczącą.

Algorytm, dokładny przepis podający sposób rozwiązania określonego zadania w skończonej liczbie kroków; zbiór poleceń odnoszących się do pewnych obiektów, ze wskazaniem porządku, w jakim mają być realizowane. Nabrał znaczenia z rozwojem informatyki, gdzie opisuje logiczny ciąg operacji, które ma wykonać program.

Algorytm zapisany przy pomocy języka programowania jest programem.

Wyróżnia się algorytmy numeryczne, operujące na liczbach (np. algorytm Euklidesa), i nienumeryczne, operujące na obiektach nieliczbowych (np. sortowanie dokumentów). Istnieje również podział algorytmów na sekwencyjne (kolejność czynności jest określona jednoznacznie) i niesekwencyjne (równoległe, współbieżne - następstwo między pewnymi operacjami nie jest określone). Algorytmy charakteryzują się możliwością wyrażania ich w różnych językach i przez skończoną liczbę symboli, bez odwoływania się do analogii, a także faktyczną wykonalnością i możliwością wielokrotnej realizacji. Termin algorytm wywodzi się od zlatynizowanej formy (Algorismus, Algorithmus) nazwiska matematyka arabskiego z IX w., Al-Chuwarizmiego.

Algorytm (ś.łc. Algorithmus z ar. al Charismi (przydomek matematyka persko-ar. Muhammeda ibn Musy) pod wpływem gr. arithmós ‘liczba’) 1. mat. plan postępowania w celu dokonania skomplikowanego obliczenia. 2. infor. pewna liczba kroków, które rozwiązują zadany problem; opisuje sposób działania programu.

Alfabet Morse'a, kod złożony z kombinacji kropek i kresek (sygnałów krótkich i długich) tworzących odpowiedniki poszczególnych liter alfabetu, cyfr, znaków przestankowych oraz niektórych innych znaków i oznaczeń graficznych (nawiasów, pytajników, podkreśleń itp.). Stanowi podstawę sygnałów, które można przesyłać za pomocą impulsów elektrycznych, dźwięku, światła. Niegdyś powszechnie używany w telegrafii i radiotelegrafii. W komunikacji morskiej stosowany do końca 1998. Opracowany 1840 przez S.F.B. Morse'a.

Arytmometr

podzespół procesora komputera cyfrowego wykonujący operacje arytmetyczne, logiczne, a także operacje przesuwania i niektóre manipulacyjne. Inaczej: jednostka arytmetyczno-logiczna;
nazwa prostej maszyny do liczenia, zwykle czterodziałaniowej mechanicznej lub elektromechanicznej.

Babbage Charles (1792-1871), matematyk angielski, pionier informatyki. W latach 1828-1839 profesor uniwersytetu w Cambridge. Członek Royal Society w Londynie (od 1816) i Petersburskiej Akademii Nauk. W 1822 zaprojektował i częściowo skonstruował maszynę liczącą metodą różnic skończonych. W 1833 opracował projekt maszyny analitycznej działającej na zasadzie zbliżonej do zasady działania współczesnych komputerów, nazwanej "młynkiem arytmetycznym". Miała wykonywać podstawowe działania matematyczne, zapamiętywać dane wejściowe, pośrednie oraz wyniki obliczeń. Wprowadzaniu i wyprowadzaniu danych służyły karty dziurkowane. Projekt nie doczekał się realizacji z powodu niskiego poziomu ówczesnej techniki. W 1991 w londyńskim Science Museum wykonano wg oryginalnych planów jej fragment - arytmometr, udowadniając poprawność zamysłu Babbage'a.

Babilon, akadyjskie Babil, hebrajskie Babel, starożytne miasto o powierzchni ok. 850 ha, liczące ok. 100 tys. mieszk., położone na brzegu jednego z odgałęzień Eufratu (obecnie ruiny w Iraku, 90 km od Bagdadu).Bell Aleksander Graham (1847-1922), fizyk i fizjolog amerykański, z pochodzenia Szkot. Profesor uniwersytetu w Bostonie. 1876 wynalazł telefon, 1877 uzyskał patent na membranę. Pracował nad budową sondy telefonicznej do celów chirurgicznych i urządzenia pozwalajacego wykrywać obecność kawałków metalu w ranach. Podstawowe dzieło: The Mechanism of Speech (1886) - praca dotycząca sposobu zapisywania i odtwarzania mowy.

Bell Aleksander Graham (1847-1922), fizyk i fizjolog amerykański, z pochodzenia Szkot. Profesor uniwersytetu w Bostonie. 1876 wynalazł telefon, 1877 uzyskał patent na membranę. Pracował nad budową sondy telefonicznej do celów chirurgicznych i urządzenia pozwalajacego wykrywać obecność kawałków metalu w ranach. Podstawowe dzieło: The Mechanism of Speech (1886) - praca dotycząca sposobu zapisywania i odtwarzania mowy.

Dwójkowy, binarny (angielskie binary), odnoszący się do systemu dwójkowego, wyrażony w kodzie dwójkowym, tzn. przy użyciu wyłącznie cyfr 0 i 1. Na przykład program dwójkowy (binarny) to postać programu w pamięci komputera, która – pomijając reguły interpretacyjne – jest skończonym ciągiem zer i jedynek.

Binarny (łc. binarius) 1. podwójny, złożony z dwóch elementów. 2. infor., mat. b. system oparty na dwóch wartościach: 0 i 1; komputery odbierają dane oparte wyłącznie na tym systemie. 3. biol. nomenklatura b. – prawidłowość w nazewnictwie polegająca na tym, że nazwa (gł. łacińska) składa się z dwóch wyrazów: pierwszy to nazwa rodzaju, a drugi to nazwa gatunkowa. 4. językozn. opozycja b. – dwa elementy językowe przeciwstawne do siebie ze względu na cechę

Dwójkowy (binarny) system liczbowy, pozycyjny system zapisu liczb oparty na potęgach liczby 2. Wykorzystuje dwa znaki graficzne (cyfry): 0 i 1, przez co jest szeroko stosowany w elektronice cyfrowej, gdzie pojawienie się impulsu - to 1, a jego brak - to 0.

Liczba 110010 w dwójkowym systemie liczbowym oznacza liczbę: 1×25+1×24+0×23+0×22+1×21+0×20= 32+16+2=50 (wyrażoną teraz w dziesiętnym systemie liczbowym).

Boole George (1815-1864), logik i matematyk angielski, od 1849 profesor matematyki w Queen's College w Cork (Irlandia), członek Towarzystwa Królewskiego (Royal Society) w Londynie. Zajmował się logiką formalną, rachunkiem prawdopodobieństwa, opracował algebrę dla zbioru dwuelementowego (algebra Boole'a). Główne dzieło - An Inwestigation of The Laws of Thought (1854).

Braun Karl Ferdinand (1850-1918), fizyk niemiecki, profesor uniwersytetów w Marburgu, Tybindze i Strasburgu oraz Wyższej Szkoły Technicznej w Karslruhe. Autor prac z zakresu elektrotechniki, mechaniki i termodynamiki. W 1897 skonstruował elektrometr i lampę oscyloskopową. W latach 1898-1902 prowadził pionierskie prace nad telegrafią bezprzewodową (radiem). Zastosował zamknięte elektryczne obwody drgające do przesyłania i odbierania fali elektromagnetycznej. Jego (i G. Marconiego) prace w tej dziedzinie zostały w 1909 wyróżnione Nagrodą Nobla. Ponadto badał wpływ tłumienia ośr. na drgania mechaniczne i wpływ ciśnienia na rozpuszczalność ciał stałych.

Colossus, Colossus I i II, maszyny obliczeniowe zbudowane w technologii lamp próżniowych w Bletchley Park (Anglia) pod kierunkiem A. Turinga. Maszyn Colossus użyto do złamania niemieckiego szyfru Enigma.

ENIAC, Electronic Numerical Interpreter And Calculator, pierwszy na świecie komputer, skonstruowany przez J.P. Eckerta i J.W. Mauchly'ego na Uniwersytecie Pensylwanii w latach 1943-1946, dla potrzeb obliczeń balistycznych Marynarki Wojennej USA. Posiadał 17 468 lamp elektronowych, pobór mocy wynosił 130 kW, mógł wykonać 5 tys. operacji dodawania lub 300 operacji mnożenia na sekundę, a także przechować w pamięci 20 liczb dziesięciocyfrowych. ENIAC liczył w układzie dziesiętnym, jego programowanie polegało na ręcznej konstrukcji połączeń na specjalnych tablicach połączeniowych, w przeciwieństwie do późniejszych maszyn, w których konstrukcja fizyczna nie ulega zmianie a zmienia się jedynie wykonywany kod (tzw. architektura von Neumanna).

Enigma, niemiecka maszyna szyfrująca powstała pod koniec lat 20 (liczne późniejsze modyfikacje), szeroko używana w czasie II wojny światowej. Jej sposób kodowania został złamany przez pracującą dla polskiego wywiadu grupę matematyków z Uniwersytetu Poznańskiego: M. Rejewskiego, J. Różyckiego i H. Zygalskiego, w 1933 w Polsce zbudowano replikę Enigmy, co umożliwiło rutynowe deszyfrowanie niemieckich tajnych depesz.

Dane o sposobie kodowania zostały przekazane wywiadowi angielskiemu w sierpniu 1939. Wiedza o sposobie szyfrowania depesz niemieckich w znacznym stopniu przyczyniła się do sukcesów militarnych wojsk sprzymierzonych.

Do dzisiaj zachowały sie trzy egzemparze enigmy.

Gutenberg Johannes, właściwie Johannes Gensfleisch zum Gutenberg (ok. 1399-1468), niemiecki złotnik i mincerz. Uważany za wynalazcę drukowania za pomocą ruchomych czcionek, aparatu do ich odlewania i prasy drukarskiej.

Swoje wynalazki zrealizował prawdopodobnie w Strasburgu, gdzie przebywał od ok. 1428 do ok. 1444, wykonując pierwsze odbitki drukarskie. W 1448 przeniósł się do Moguncji gdzie założył, z pomocą finansową J. Fusta, warsztat drukarski, w którym wraz z uczniami przygotował skład i zapewne wydrukował w 1455 lub 1456, na papierze w 165(?) egzemplarzach (jeden egzemplarz znajduje się w Bibliotece Seminarium Duchownego w Peplinie) oraz na pergaminie w 35(?) egzemplarzach słynną Biblię, zwaną 42-wierszową.

W 1456 rząd nakazał Gutenbergowi oddać warsztat wraz z wydrukowaną Biblią Fustowi.

Hieroglify, grecka nazwa pisma znakowego i obrazkowego dawnych Egipcjan, znanego w III tysiącleciu p.n.e., oznaczającego całe wyrazy, później zgłoski, zachowane na budowlach egipskich. Zapomniane przez długie stulecia, odczytane w latach 1809-1822 przez egiptologa J.F. Champolliona. [rys_008.jpg]

Język programowania, zbiór zasad składni, instrukcji, dzięki którym powstaje kod źródłowy programu. Procesor jest w stanie wykonywać program w kodzie maszynowym. Jednakże tworzenie programów w tym języku jest praktycznie niemożliwe. Dlatego programista używa języka zrozumiałego dla człowieka, który następnie jest kompilowany bądź interpretowany do postaci maszynowej.

Istnieje wiele rodzajów języków programowania. Można je podzielić na języki strukturalne i obiektowe. Innym kryterium podziału jest zastosowanie języków (innych używa się do tworzenia programów multimedialnych, a innych do obliczeń numerycznych czy np. aplikacji sieciowych). Niektóre z języków są bardziej uniwersalne niż inne. Do najpopularniejszych obecnie języków programowania należą C/C++, Java, Fortran czy Pascal.

Komputer, uniwersalny system cyfrowy zdolny do wykonywania pewnego zbioru rozkazów (różnorodnych operacji elementarnych), w którym użytkownik może określić sekwencję wykonywanych rozkazów konieczną do realizacji postawionego zadania.

Głównymi częściami składowymi komputera są: procesor, pamięć operacyjna, w której jest zapisany program określający sekwencję wykonywanych operacji oraz dane do przetworzenia oraz układy wejścia-wyjścia do których są przyłączone urządzenia zewnętrzne umożliwiające kontakt komputera z otoczeniem i użytkownikiem.

Istotną cechą komputera, odróżniającą go od innych systemów cyfrowych, jest możliwość zupełnej zmiany realizowanych przez niego funkcji jedynie przez zmianę programu w jego pamięci.

Komunikacja (łac. communicatio ‘udzielenie; rozmowa’) 1.) wszelka forma wymiany informacji za pomocą znaków między istotami żyjącymi (ludźmi, zwierzętami), a także między ludźmi i maszynami; porozumiewanie się, przekazywanie informacji. 2.) adm., polit. dział gospodarki zajmujący się przenoszeniem lub transportem osób lub towarów, a także porozumiewaniem się ludzi na odległość. 3.) mat., tech., infor. w cybernetyce – przekazywanie informacji między układami lub między układem a otoczeniem. 4.) językozn. porozumiewanie się ludzi za pomocą środków językowych lub niejęzykowych (np. gestykulacji, mimiki).

Komunikacja, w cybernetyce technika przenoszenia informacji między układem i otoczeniem lub między dwoma układami.

Luddyzm (naz. N. Ludd, przywódca ruchu) hist., społ. ruch robotniczy w Anglii na przeł. XVIII i XIX w., którego członkowie niszczyli maszyny w większych centrach przemysłowych jako źródło niskich zarobków i bezrobocia.

Łukasiewicz Jan (1878-1956), filozof, logik i matematyk, uczeń K. Twardowskiego. 1906-1915 profesor Uniwersytetu Lwowskiego. 1915-1939 profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1937 członek Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1945 profesor logiki Irlandzkiej Królewskiej Akademii Nauk w Dublinie (doktorat honoris causa). Stworzył w Warszawie silny ośrodek matematyczny.

Zajmował się problemami determinizmu, logiką podstaw rachunku prawdopodobieństwa. Odkrył systemy logik wielowartościowych. Badając teorię dedukcji, zbudował aksjomatyczne systemy rachunku zdań.

Wprowadził beznawiasową symbolikę rachunku zdań, zwaną "notacją logiczną". Odkrył, niezależnie od E. Posta, metodę dowodzenia niesprzeczności układów aksjomatów systemów dedukcyjnych. Prowadził badania nad historią logiki. Do najważniejszych prac Łukasiewicza należą: Elementy logiki matematycznej (1929), Z zagadnień logiki i filozofii. Wybór prac z lat 1907- 1953 (1961).

Marconi Guglielmo (1874-1937), włoski elektrotechnik i wynalazca. W latach 1895-1897 skonstruował radio, wynalazł antenę. Rozpoczął nawiązywanie łączności radiowej (1899 - przez kanał La Manche, 1901 - przez Ocean Atlantycki). Uhonorowany w 1909 (wraz z K.F. Braunem) Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki.

Mezopotamia, Międzyrzecze, nizina na Bliskim Wschodzie, stanowiąca obszerną (długość 1200 km, szerokość ok. 300 km) nieckowatą depresję w dorzeczu rzek Tygrys i Eufrat, które łączą się ze sobą (Szatt al-Arab) i uchodzą do Zatoki Perskiej.

Morse Samuel Finley Breese (1791-1872), amerykański malarz i wynalazca. W latach 1837-1840 skonstruował telegraf elektromagnetyczny i opracował dlań specjalny alfabet telegraficzny złożony z kombinacji kropek i kresek.

Ochorowicz Julian, pseudonim Julian Mohort (1850-1917), poeta, filozof, psycholog. Studiował w Szkole Głównej Warszawskiej i na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, następnie w Lipsku.

W latach 1875-1881 docent psychologii i filozofii przyrody na uniwersytecie we Lwowie. Od 1874 do 1875 redaktor Niwy. W okresie 1881-1890 przebywał w Paryżu. Pomiędzy 1868 a 1875 uchodził za jednego z przywódców i teoretyków pozytywizmu, formułując swój program w pracy Wstęp i pogląd ogólny na filozofię pozytywną (1872).

Opublikował pionierskie prace dotyczące empirycznych badań psychologicznych, np. Jak należy badać duszę? Czyli o metodzie badań psychologicznych (1869), Z dziennika psychologa (1876). Autor prac z dziedziny pedagogiki, m.in. Psychologia – pedagogika – etyka. Przyczynki do usiłowań naszego odrodzenia narodowego (seria I, 1917).

W swoich koncepcjach filozoficznych uwzględniał okultyzm. Pod pseudonimem publikował popularne wiersze.

Odwrotna notacja polska, ONP, notacja polska (ang. reverse Polish notation), system notacji beznawiasowej umożliwiający zapisywanie wyrażeń w ten sposób, że argumenty operacji poprzedzają operatory (notacja przyrostkowa). Notacja ta, wprowadzona do logiki przez Jana Łukasiewicza, okazała się niezwykle przydatna do realizacji translatorów, które budują na stosie reprezentację tłumaczonych wyrażeń w ONP.

Przykład: wyrażenie (a+b) /c*(d– e) przełożone na ONP przyjmuje postać: ab+c/de–*. Generując kod przekładu lub interpretując tak przełożone wyrażenie, translator ma uproszczone zadanie: zdejmuje kolejne elementy ze stosu i po napotkaniu operatora wykonuje działanie na dopiero co pobranych argumentach, kładąc wynik działania z powrotem na stos.

Pascal Blaise (1623-1662), francuski filozof, matematyk, fizyk i publicysta, uważany powszechnie za następcę Kartezjusza (R. Descartes). Obrońca jansenizmu i idei św. Augustyna. Krytyk moralności jezuickiej, czemu dał wyraz w Prowincjałkach (1656-1657, wydanie polskie 1921).

Propagator zasady rozdziału nauki od religii i rozumu od wiary. Rozbudował zasady logiki i metodologii. Za wzór wiedzy uważał geometrię, sądził jednak, że nie pozwala ona poznać nieskończoności i nie pomaga w rozwiązywaniu zagadnień etycznych i religijnych. Zasady geometrii ułatwiają poznanie faktów, ale nie przynoszą ich zrozumienia. Bez zrozumienia trudno mówić o poznaniu.

Przekonanie Pascala o nieprzydatności rozumu w procesie poznawczym doprowadziło do sformułowania tezy, że człowiek może poznać rzeczy nadprzyrodzone przez serce i wiarę. Porządek serca, twierdził, jest różny od porządku rozumu. Sceptycyzm poznawczy stał się podstawą mistycyzmu i fideizmu Pascala.

Dowodząc istnienia Boga stanął jednak na gruncie sądów racjonalnych, znanych pod nazwą "zakładu Pascala". Stawiając, jego zdaniem, na istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne życie. Jeśli okaże się, iż mamy rację, to zyskamy wieczne istnienie i szczęście. Stąd też należy żyć tak, jakby Bóg istniał, taka bowiem postawa jest zyskowniejsza niż niewiara.

Pascal nie stworzył nowego typu filozofii. Jego koncepcje zawarte w Myślach (1670, polski przekład 1921) są wyrazem zmagań wewnętrznych wiodących od sceptycyzmu, przez racjonalizm, do mistyki. Myśl filozoficzna Pascala stała się inspiracją dla egzystencjalistów XIX i XX w. nie interesujących się bytem w ogóle, lecz tylko ludzką egzystencją, i postrzegających, jak Pascal, tragizm losu człowieka, jego zagubienie wśród nieskończoności.

Pascal skonstruował arytmometr (1642), sformułował prawa podzielności liczb całkowitych oparte na sumowaniu cyfr, opracował metodę wyznaczania współczynników dwumianu dowolnego stopnia (trójkąt Pascala), wprowadził metodę indukcji matematycznej, zajmował się przekrojami stożkowych (traktat na ten temat 1639), kombinatoryką i podstawami rachunku prawdopodobieństwa, był prekursorem całkowych metod obliczania pól, objętości itp., badał zjawiska hydrostatyczne, w 1653 sformułował jedno z podstawowych praw hydrostatyki (Pascala prawo).

Rodos, Ródhos, Rhodes, największa wyspa w archipelagu Sporady (Sporady Południowe), należąca do Grecji, położona w południowo-zachodniej części Morza Egejskiego, u wybrzeży Turcji (18 km od lądu).

Rodos, miasto w Grecji, w północno-wschodniej części wyspy Rodos, nad Morzem Śródziemnym. 32 tys. mieszkańców (1971).

Sumerowie, starożytny lud o niejasnym pochodzeniu (nazywający się "ludem czarnych głów"), zamieszkujący w końcu IV i w III tysiącleciu p.n.e. południową Mezopotamię. W początkach II tysiąclecia p.n.e. Sumerowie podbili koczownicy Amoryci (Amurru).

Sylwester II, właściwie Gerbert z Aurillac (945-1003), papież w latach 999-1003, z pochodzenia Francuz. Wszechstronnie wykształcony, m.in. studiował na arabskich uczelniach w Hiszpanii. Wychowawca i doradca cesarza Ottona III, rzecznik idei uniwersalizmu chrześcijańskiego. Za jego pontyfikatu Polska i Węgry pogłębiły swą przynależność do świata kultury zachodniochrześcijańskiej. Kanonizował św. Wojciecha (999), co przygotowało zjazd gnieźnieński w 1000 i przyspieszyło całkowite usamodzielnienie się Kościoła polskiego.

Turing Alan Mathison (1912-1954), matematyk brytyjski. Członek Royal Society w Londynie (od 1951). Główne pola zainteresowań: logika matematyczna i matematyka obliczeniowa. W 1936 stworzył teoretyczny model tzw. maszyny Turinga - abstrakcyjnego automatu przekształcającego ciągi symboli, tj. słowa w alfabecie A danej maszyny Turinga. Różne maszyny Turinga mogą reprezentować funkcje o argumentach i wartościach rozmaitych typów, z wyjątkiem tzw. funkcji nieobliczalnych.

Istnieje jednak tzw. hipoteza Turinga głosząca, że każda funkcja, dla której istnieje algorytm obliczania wartości, jest reprezentowalna przez jakąś maszynę Turinga. Maszyna Turinga stanowi obecnie ważne narzędzie formalne w zagadnieniach efektywnej rozstrzygalności oraz złożoności obliczeniwej. W czasie II wojny światowej Turing poświęcił się budowie urządzeń deszyfrujących.